مادر ایرانی؛ صدای بی‌صدایان

سپهر عطار

اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گوید «همهٔ افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند» اما این دقیقاً آن چیزی نیست که بر بشر رفته است. کسی با غل و زنجیر به دنیا نمی‌آید، این جوامع هستند که دست‌ها و پاهایی را می‌بیندند و صداهایی را خاموش می‌کنند. مهاجران یکی از این خاموش‌شده‌ها هستند. آن‌ها ۳.۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و اگر روزی کسی پیدا شود تا سهم‌ آن‌ها از بی‌عدالتی را با دقتی ریاضی محاسبه کند، حتماً به عددی بزرگ‌تر می‌رسد اما ستم آن میوهٔ گندیده‌ای است که دیر یا زود خودش را به همهٔ میوه‌های یک ظرف می‌رساند و مهر خودش را بر آن‌ها می‌زند. نزدیک‌ترین‌ها زودتر قربانی می‌شوند. به همین دلیل زنانی که با مهاجران ازدواج می‌کنند، هم ردی از ستم جنسیتی دارند و هم تبعیض علیه مهاجران. در ایران زنانی که با مردانی غیرایرانی ازدواج می‌کنند، نمی‌توانند برای فرزندانشان شناسنامه‌ بگیرند و گرفتاری‌های قانونی و اجتماعی یکی پس از دیگری جلوی پایشان سبز می‌شود.

«مادر ایرانی» تلاشی است تا ستم رفته بر زنان ایرانی را که همسری غیرایرانی دارند، نشان دهد و صدای آن‌ها و روایت‌هایشان را به گوش ما برساند.

کتاب چه می‌گوید؟

کتاب از سه بخش تشکیل شده است: «دولت-ملت و مسئله ازدواج فراملی» و «روایت‌های زندگی» و «از سرگذشت تا سرنوشت ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی»

بخش اول در کم‌تر از ۱۱ صفحه برخی از مسائل نظری مهم مانند نقش دولت-ملت‌ها در مسئله مهاجرت را با زبانی ساده و مختصر توضیح داده است.

بخش دوم مفصل‌ترین فصل کتاب است و روایت‌های زنان را به گوشمان می‎رساند. در این فصل پژوهشگر با ۲۴ زن ایرانی که همسری غیرایرانی انتخاب کردند به گفت‌و‌گو نشسته است و روایتی مردم‌نگارانه ارائه می‌کند. این زنان بین ۲۴ تا ۵۰ سال سن دارند و روایت خود را از مسائل چنین ازدواجی مطرح می‌کنند.

مثل همیشه مواجهه با واقعیت باعث می‌شود تا رنگ از رخ کلیشه‌ها برود. یکی از این کلیشه‌های معروف دربارهٔ ازدواج زنان ایرانی با مردان افغانستانی «فقر» و استیصال ناشی از آن است اما کتاب عشق را هم روایت می‌کند. عشق‌هایی که به ازدواج منتهی می‌شوند اما در هزارتوی اخذ مجوز تردد و تابعیت برای فرزندان و دریغ شدن حق مالکیت گیر می‌کنند. آن‌ها هم از تحقیرهای روزانه‌ای می‌گویند که مردم کوچه و خیابان نثارشان می‌کنند و هم از تحقیر نهادی و ساختاری که خودش را در مسدود کردن یکباره حساب بانکی و قطعی سیم‌کارت نشان می‌دهد.

بخش سوم در ۳۰ صفحه به چرایی ازدواج زنان ایرانی با غیرایرانی و فرایند ثبت ازدواجشان می‌پردازد. در این بخش همچنان برخی از گفته‌های زنان ایرانی را در همراهی با مواد قانونی می‌خوانیم:

 ماده ۱۰۶۰ قانون مدنی ایران شرایط ازدواج یک زن ایرانی با مرد خارجی را اینطور بیان می‌کند:

ازدواج زن ایرانی با تبعهٔ خارجی در مواردی هم که مانع قانونی ندارد، موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است (ص:۱۷۰).

 

کتاب «مادر ایرانی» با عنوان فرعی «در کشاکش هویت قانونی برای فرزندانی از مادر ایرانی و پدر خارجی» حاصل پژوهش دو سالهٔ قمر تکاوران است و نشر اندیشه احسان آن را راهی کتابفروشی‌ها می‌کند.